Składniki gleby

Jaki jest skład gleby?

Gleba to mieszanina pięciu składników:

• minerałów,
• materii organicznej,
• żywych organizmów,
• powietrza i
• wody

Te składniki reagują i współdziałają ze sobą, dzięki czemu gleba jest jednym z najbardziej dynamicznych i najważniejszych zasobów naturalnych naszej planety. Przyjrzyjmy się zatem każdemu ze składników z osobna:

Minerały glebowe

Dzielimy je na trzy klasy wielkości:

1. ił,
2. pył i
3. piasek

Cząsteczki piasku są największe, a iłu najmniejsze. Gleba może być zbudowana wyłącznie z piasku, iłu czy pyłu, jednak jest to bardzo rzadkie zjawisko. Najczęściej większość gleb jest kombinacją tych trzech klas wielkości. Cząsteczki iłu i pyłu spełniają bardzo ważną funkcję –  gromadzą wodę w glebie, spowalniają jej odpływ i dzięki siłom kapilarnym fizycznie ją zatrzymują. Działają na podobnej zasadzie jak gąbka. Jednak różnica pomiędzy iłem i pyłem jest taka, że związana przez ił woda jest niedostępna dla roślin, natomiast związana przez frakcję pyłu woda jest dostępna dla korzeni.

Materia organiczna jako wskaźnik jakości gleb

To głównie pozostałości roślinne, zwierzęce i mikrobiologiczne w różnych stanach rozkładu. To także kluczowy składnik i jeden z najlepszych wskaźników jakości gleb rolniczych.

Z praktycznego punktu widzenia „organika” jest ważna z dwóch głównych powodów:

1. Jest „odnawialnym magazynem składników odżywczych”, ponieważ zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze w formie dostępnej dla roślin. To powoduje, że odgrywa ważną rolę w procesie tworzenia programów nawozowych. Jako magazyn składników może również pomóc w ograniczaniu kosztów związanych z nawożeniem gleb.
2. Po drugie jest czynnikiem cementującym, wiążącym i utrzymującym agregację gleby Agregacja czyli wiązanie cząstek gleby w większe agregaty jest bardzo ważne dla prawidłowej gruzełkowej struktury gleby, napowietrzania, infiltracji wody oraz odporności na erozję i zaskorupienie.

Rola mikroorganizmów glebowych

Mikroorganizmy glebowe mają duży wpływ na właściwości i procesy glebowe. Większość z nich jest w stanie rozłożyć prawie każdy istniejący materiał naturalny. Mikroorganizmy zamieszkujące glebę spełniają szereg ważnych i niezbędnych w procesie produkcji funkcji:

• rozkładają materię organiczną,
• przetwarzają składniki odżywcze,
• tworzą próchnicę,
• tworzą strukturę gleby,
• wiążą azot,
• wspomagają wzrost roślin,
• kontrolują szkodniki i choroby.

Mikroorganizmy glebowe zaliczamy do trzech grup:

1. Makrofauna – gatunki widoczne gołym okiem. Są ważnym regulatorem rozkładu, obiegu składników pokarmowych, dynamiki materii organicznej gleby oraz dróg przepływu wody (w wyniku ich żerowania i zakopywania się), powstawania próchnicy i struktury gleby.
2. Mezofauna – gatunki niewidoczne żyjące na ogół w porach glebowych, przyczyniają się do rozkładu materii organicznej, stymulacji drobnoustrojów i odkładania odchodów, co zwiększa żyzność i jakość gleby.
3. Mikrofauna – to głównie pierwotniaki, zamieszkujące roztwory wodne gleby i żywiące się mikroflorą, korzeniami roślin oraz inną mikrofauną. Z punktu widzenia rolniczego są bardzo ważne, ponieważ uwalniają składniki odżywcze unieruchomione przez mikroorganizmy glebowe.

Wszystkie te formy życia współdziałają ze sobą, oddziałując na glebę, tworząc próchnicę, poprawiając jakość gleby i warunki środowiskowe dla rozwijających się roślin.

Powietrze glebowe

Powietrze glebowe jest potrzebne korzeniom roślin i wielu mikroorganizmom. Mikroorganizmy żyjące w glebie potrzebuje tlenu do oddychania i metabolizmu. Niektóre z ważnych czynności mikrobiologicznych, takie jak rozkład materii organicznej, nitryfikacja, utlenianie siarki itp., zależą od tlenu obecnego w powietrzu glebowym. Dostarczanie tlenu w odpowiednich ilościach wpływa także na wzrost korzeni roślin.

Zarówno korzenie jak i mikroorganizmy produkują dwutlenek węgla, który z porów glebowych ulatnia się do atmosfery. Uprawiane gleby „wydychają” około 7 000-8 000 kg dwutlenku węgla na hektar rocznie. Dwie trzecie wynika z aktywności mikrobiologicznej, a za pozostałą część odpowiadają korzenie roślin. Brak odpowiedniej ilości tlenu w glebie powoduje powstawanie toksyn i innych szkodliwych substancji, takich jak tlenki żelaza, H₂, gaz, gaz CO₂ oraz ogranicza wchłanianie składników odżywczych i wody przez rośliny.

Woda glebowa

Woda glebowa jest szczególnie ważna w gospodarowaniu składnikami odżywczymi. Zawiera rozpuszczone substancje organiczne i nieorganiczne oraz ułatwia transport mikroorganizmów i rozpuszczonych składników odżywczych takich jak azot, fosfor, potas i wapń, które są niezbędne do rozwoju korzeni i wzrostu roślin.

Ponieważ korzenie roślin wymagają wody i tlenu, utrzymanie równowagi między napowietrzaniem oraz dostępnością wody w glebie jest krytycznym aspektem zarządzania roślinami uprawnymi.